Wewnątrz naszego organizmu i na skórze znajdują się miliony bakterii, wirusów i inne drobnoustrojów, które rozmnażając się w sposób niekontrolowany mogą spowodować różnego rodzaju schorzenia. Zadaniem układu immunologicznego jest obrona organizmu przed patogenami (drobnoustroje chorobotwórcze). Układ odpornościowy składa się z niewyspecjalizowanych mechanizmów obronnych, takich jak skóra i sok żołądkowy o odczynie silnie kwaśnym.
Nasza odporność ma jednak również pewne wysoce wyspecjalizowane reakcje obronne na poszczególne patogeny. Funkcje tego rodzaju pełnią należące do grupy białych krwinek limfocyty. Także inne rodzaje krwinek białych odgrywają ważną rolę w obronie organizmu przed infekcją.
Układ limfatyczny
Układ limfatyczny jest także częścią układu immunologicznego. Składa się z sieci naczyń oraz przewodów, w których płynie limfa, należąca do grupy płynów ustrojowych. Układ chłonny zawiera wyspecjalizowane tkanki limfatyczne i wszelkie struktury przeznaczone do produkcji limfocytów.
Gdzie znajduje się układ odpornościowy?
Układ odpornościowy jest zwykle podzielony na dwie części. Pierwsza część stanowi tzw. układ wrodzony, który znajduje się w różnych miejscach naszego organizmu. Pierwszą linią obrony jest skóra. Skóra tworzy wodoodporną barierę, która zapobiega przedostawaniu się patogenów do wnętrza ciała. Błony śluzowe znajdujące się w ustach oraz nosie wytwarzają śluz i stanowią również barierę ochronną przed bakteriami i wirusami. Sok żołądkowy ma wysoką kwasowość, dzięki czemu zwalcza wiele bakterii chorobotwórczych, które mogą potencjalnie znaleźć się w żywności. Ślina za to przyczynia się do zmniejszenia ilości bakterii i innych patogenów w ustach.
Druga część układu odpornościowego, znana jako odporność nabyta, rozwija się wraz z wiekiem, dając ochronę przed konkretnymi patogenami. Jeśli bakterie lub inne patogeny pokonały pierwszą barierę ochronną naszego organizmu, wówczas natrafiają na drugą linię obrony w postaci m.in. białych krwinek lub obronnych substancji chemicznych uwalniane przez komórki i tkanki. Limfocyty znajdują się we krwi i w wyspecjalizowanych strukturach limfatycznych, takich jak węzły chłonne, śledziona i grasica.
Układ odpornościowy potrafi zapamiętywać poszczególne patogeny, co pozwala w przyszłości na szybsze zwalczanie infekcji.
Jak działa układ odpornościowy?
Patogeny chcące przeniknąć do wnętrza organizmu napotykają na pierwszą linię obrony w postaci skóry i błon śluzowych.
Jeśli patogenom udało się je sforsować, wówczas napotykają na barierę szczególne w postaci białych krwinek obecnych w krwiobiegu. Istnieją różne typy białych krwinek: neutrofile, limfocyty, monocyty, eozynofile i bazofile.
Białe krwinki przemieszczają się w krwiobiegu i reagują na różne typy infekcji wywoływane przez bakterie, wirusy i inne patogeny. Neutrofile pochłaniają bakterie i niszczą je za pomocą specjalnych związków chemicznych. Eozynofile i monocyty posiadają właściwość pochłaniania obcych struktur. które znalazły się w organizmie. Bazofile magazynują m.in. histaminę, która uwalniana jest do krwiobiegu przy stanach zapalnych.
Stan zapalny jest częścią odpowiedzi immunologicznej organizmu. Uszkodzenie tkanek powoduje uwalnianie substancji chemicznych do krwi.
Substancje te, przy nieszczelnych naczyniach krwionośnych, pomagają przekierować wyspecjalizowane białe krwinki tam, gdzie są one potrzebne. Przyciągają one również neutrofile i monocyty w miejsce urazu, które pomagają chronić przed zakażeniem bakteryjnym.
Funkcje limfocytów
Limfocyty mają wiele różnych funkcji. Atakują wirusy i inne patogeny. Wytwarzają również przeciwciała, które pomagają niszczyć bakterie. Limfocyty są podzielone na komórki T (limfocyty grasicozależne) i komórki B (wytwarzają przeciwciała IgE). Szpik kostny jest tkanką znajdującą się we wnętrzu kości. Zawiera komórki macierzyste, które wytwarzają komórki B i T. Komórki B dojrzewają w szpiku kostnym, podczas gdy komórki T dojrzewają w thymus (grasica z łacińskiego). Te komórki odpowiedzialne są za rozwój odporności przed poszczególnymi rodzajami bakterii i wirusów.
Limfocyty B i komórki T działają w różny sposób. Limfocyty B wytwarzają przeciwciała, będące szczególnym rodzajem białka, które atakuje antygeny. Można je znaleźć na powierzchni bakterii, ale mogą znajdować się również na związkach, które nie wywołują chorób np. w pyłku, białku jajka lub przeszczepionych narządach. Antygen jest chemiczną częścią cząsteczki, która generuje odpowiedź przeciwciał w organizmie. Jednym z najbardziej niezwykłych cech systemu immunologicznego jest, że komórki B mogą rozpoznawać miliony różnych antygenów – nawet te, które nie znajdowały się w ciele człowieka.
Gdy obce cząsteczki dostają się do organizmu, komórki limfocytów B rozpoznają to wiązanie się z antygenem na ich powierzchni. To aktywuje komórki B, które następnie zmieniają się w komórki plazmatyczne, wytwarzające przeciwciała specyficzne dla tego antygenu. Przeciwciała mogą unieruchomić bakterie, zachęcać inne komórki do wchłonięcia patogenu i aktywować inne mechanizmy obrony immunologicznej. Nie wszystkie komórki B stają się komórkami plazmatycznymi.
Limfocyty T mają za zadanie aktywować odpowiedź immunologiczną organizmu podczas ataku patogenów. Nie są one zdolne do rozpoznawania antygenów bez pomocy innych komórek, których zadaniem jest ich klasyfikacja oraz przesłanie tych informacji do limfocytów T. Komórki T są bardzo różne od siebie. Gdy antygen znajdzie się w organizmie, tylko kilka komórek T jest zdolnych do rozpoznawania i wiązania się z antygenem. Po aktywacji limfocytów T następuje proces ich dzielenia. Komórki te następnie kierowane na patogeny i uwalniają substancje chemiczne, które niszczą ciała obce. Jak w przypadku limfocytów typu B, niektóre komórki T pozostają w celu utworzenia komórek pamięci. Pozwala to na szybką reakcję organizmu, gdy ten sam antygen znajdzie się w jego wnętrzu.
Węzły chłonne
Układ limfatyczny jest głównym elementem obrony organizmu przed infekcją. Węzły chłonne są licznymi strukturami znajdującymi się na przebiegu naczyń limfatycznych. Ich zadaniem jest filtrowanie limfy przepływającej przez naczynia. Zawierają one limfocyty B i T, rozpoznające bakterie i patogeny, które dostały się do naczyń chłonnych przez układ krwionośny. Po wykryciu patogenu inne wyspecjalizowane komórki odpornościowe są przemieszczane do zainfekowanego węzła. To przyczynia się do zapobiegania rozprzestrzenianiu się infekcji w całym ciele.
Istnieje około 600 węzłów chłonnych w całym ciele, a występują one zazwyczaj w grupach. Duże grupy węzłów chłonnych występują w pachwinie, w węzłach pachowych oraz w okolicy szyi (węzły szyjne). Zazwyczaj przy braku infekcji są one wielkości grochu, przy zakażeniach stają się one powiększone. Jest to spowodowane nagromadzeniem limfocytów i innych komórek układu odpornościowego.
Tkanka limfatyczna pomaga chronić przed infekcjami powierzchnie zawierające błonę śluzową, takie jak usta i jelita. Migdałki, które znajdują się w tylnej części gardła, często są powiększone w odpowiedzi immunologicznej na zakażenie. Tkanki te pomagają w rozpoznawaniu bakterii i innych patogenów, a następnie aktywowaniu białych krwinek.
Grasica
Grasica jest gruczołem i ważnym elementem układu limfatycznego. Znajduje się ona tuż za mostkiem, a do jej głównych zadań należy „nauczenie” białych krwinek rozpoznawania własnych komórek. Aby układ odpornościowy funkcjonował prawidłowo, białe krwinki muszą być w stanie rozpoznawać różnice między infekcją patogenów, a własnymi komórkami. Po wytworzeniu w szpiku kostnym komórki T są przetransportowywane do grasicy. Uważa się, że pewne postacie chorób autoimmunologicznych mogą być spowodowane problemami z prawidłowym rozpoznaniem komórek. Grasica rośnie do 2. roku życia, w okresie dojrzewania zachowuje swoje rozmiary, a zmniejsza się wraz z wiekiem.
Śledziona
Śledziona jest narządem należącym do układu limfatycznego i krwionośnego. Znajduje się w pobliżu klatki piersiowej po lewej stronie ciała, a jej zadaniem jest pomoc filtrowaniu krwi. Zawiera wyspecjalizowaną tkankę zwaną białą miazgą. Zawiera ona białe krwinki, które reagują na działanie bakterii i innych patogenów w sposób podobny do tych, jak w węzłach chłonnych. Śledziona pomaga usunąć także uszkodzone krwinki czerwone i płytki krwi, gdzie produkty ich rozpadu są transportowane do wątroby.
Niektóre zaburzenia ze strony układu odpornościowego
- alergia – gdy układ odpornościowy jest szczególnie nadpobudliwy w reakcji immunologicznej,
- HIV i AIDS – gdy układ odpornościowy jest osłabiony,
- chłoniaki, szpiczak mnogi, białaczki – nowotwory komórek, które są częścią układu immunologicznego.
Przy obecnej aurze można spokojnie nabawić się przeziębienia i grypy, jak odpowiednio nie zadbamy o siebie. W okresie jesiennym z reguły każdy ma w otoczeniu osobę kichającą albo kaszlącą, dlatego warto zadbać o wzmocnienie naszego układu odpornościowego. A można to zrobić stosując domowe sposoby i preparaty lecznicze, jak choćby mniszek, lukrecja czy też pokrzywa.
Wyciągi z jeżówki purpurowej można zakupić w aptekach, natomiast aloes możemy uprawiać w doniczce na własny użytek. Spożywajmy produkty bogate w witaminę C, mającą dobroczynny wpływ na nasz układ odpornościowy – m.in. owoce dzikiej róży, czarna porzeczka, pietruszka, czerwona papryka czy też rokitnik zwyczajny są roślinami bogatymi w kwas askorbinowy.
Działanie przeciwbakteryjne i przeciwzapalne wspomagające układ odpornościowy mają także chociażby imbir, czosnek oraz miód.